As voces afogadas de Ribadelago
“Y qué te voy a contar, hija. Todo lo que me dio tiempo a oír fue la campana. Al momento ya estaba con el agua hasta el cuello”.
Non pasaran nin cinco minutos dende que me acercara a falar con aquela parella de anciáns cando a muller comezou a narrarme a súa experiencia cunha serenidade case alarmante. Os xornais dixeron que os veciños non querían falar do acontecido pero, para a miña sorpresa, estes dous veciños amosáronse máis ca dispostos a explicarmo todo un día de verán en Ribadelago. Non podería culpalos se, nun intento por esquecelo todo, decidisen dar a volta e marchar deixándome coa palabra na boca, desde logo.
Por causas descoñecidas
Na madrugada do 9 de xaneiro de 1959, a presa da localidade zamorana de Vega de Tera rompeuse “sin que se conozcan las causas”, anunciou a radio á mañá seguinte. As testemuñas —os traballadores da empresa e os veciños superviventes— dixeron que aquel fora un día con néboa e chuvia, e que ninguén escoitara ningún ruído que indicase que a presa estaba rompendo. Ninguén puido dar a voz de aviso. A auga liberouse e baixou silenciosa polo cavorco que se formaba entre as montañas ata chegar á aldea de Ribadelago. Mentres os seus habitantes durmían, a auga entrou por ventás, portas e tellados e levou con ela a vida de 144 veciños.
“Los que dicen que no se quiere hablar son los que se llenaron el bolsillo y las autoridades a las que no les interesa que se sepa nada aún hoy”
Manuel Fernández durante a súa explicación. Ao fondo, o cavorco polo que baixou a auga. Foto: María Melle
Entre eles estaban dous irmáns, a nai e un fillo de Manuel Fernández, un home xa maior co que me crucei hai uns meses, nunha visita á zona. Atopeime con el e coa súa dona enfronte a un monumento ás vítimas. El ía nunha vella bicicleta, ela, un pouco máis atrás, camiñaba protexéndose do sol cun sombreiro.
Coa auga polo pescozo
“Hola, buenos días, ¿son ustedes vecinos de Ribadelago?”, preguntei. “Lo éramos. Ahora ya no queda nada”. A resposta, aínda que cortante, non podería ser máis certa: non queda moito máis ca unhas cantas ruínas do antigo pobo. Pregúntolles se me poderían explicar un pouco o que pasou por aquel entón, temendo un pouco unha mala resposta, xa que se di que os habitantes non queren falar do acontecido. Nada máis lonxe da realidade.
“Yo tenía un niño de dos meses (…) y me levanté de la cama para taparlo con una mantilla… y ya no encontré ni mantilla… ni nada”
“Los vecinos si quieren hablar. Los que dicen que no se quiere hablar son los que se llenaron el bolsillo y las autoridades a las que no les interesa que se sepa nada aún hoy”, di Manuel.
É un home xa maior, con andares rápidos e, polo pouco que o coñezo, xa podería dicir que é unha persoa algo testana e con moita, moita carraxe dentro. A muller amósase un pouco máis cohibida, pero tampouco dubida en falarme da súa experiencia. “Y qué te voy a contar, hija, todo lo que oí fue la campana. Al momento siguiente ya estaba con el agua hasta el cuello”. Ese día, Manuel estaba traballando fóra da aldea. “Yo tenía un niño de dos meses”, segue a súa muller, “y me levanté de la cama para taparlo con una mantilla… y ya no encontré ni mantilla… ni nada”.
Monumento ás vítimas no lugar polo que entrou a auga ao pobo. Foto: María Melle
Manuel, xa metido de cheo na historia, segue narrando o acontecido, coma se sucedese o día anterior, no canto de cincuenta anos atrás. A metade da súa casa veuse abaixo e ela quedou atrapada entre os escombros toda a noite. “Claro, estaba todo oscuro y a la gente le daba miedo meterse por ahí abajo. Yo perdí a dos hermanos con toda la familia, a mi madre y a un hijo, y a mi mujer cuando la sacaron le tuvieron que abrir ya la boca con el rabo de una cuchara porque ya había perdido hasta el conocimiento”.
Un desastre lucrativo
Durante aqueles días, as explicacións oficiais —sometidas á censura franquista— foron escasas e pouco concretas; mais non era moi difícil decatarse do que pasara en realidade: as estruturas da presa eran defectuosas —foran mal construídas e con materiais baratos e de mala calidade—, polo que non resistiron o empuxe da auga aquel día. Ao final, a presa rebentou e a auga arrastrou todo o que atopou ao seu paso.
O home fala claro, sen pelos na lingua e con rancor, do sucedido nos días seguintes. “Aquí se forró hasta el cura. Y a los hijos del alcalde, que no eran ni vecinos, se les dio a cada uno una casa y un local comercial”. Segundo nos explica, estes locais seguen aínda abertos e son os principais establecementos da zona mentres que, pola contra, “A mi me dieron 100.000 pesetas por mi madre y mi hijo (…) y dos meses antes de entregar el pueblo [el nuevo], me dieron de baja [como vecino]”.
Me estuvieron haciendo unas encuestas, unas fotografías, unas preguntas (…) y les dije la pura verdad, pero no salió nada… O sea que ¿a qué vienen los periodistas? ¿A qué vienen?”
“Fue todo por recomendación. Todo, todo”. Cando se correu a voz de que se lles ían a entregar casas novas aos damnificados, “hubo vecinos de otros pueblos que vinieron a pedir casas y les dieron casas a todos y a los vecinos afectados no nos las dieron”.
Non era a primeira vez que Manuel contaba esta historia. “Vino aquí Cadena 3 (…). A mí me estuvieron haciendo unas encuestas, unas fotografías, unas preguntas (…). Yo se lo conté a un amigo que estaba en Madrid, le dije: ha estado allí Cadena 3, me han hecho unas preguntas y les he dicho la pura verdad. Me dijo que no iba a salir nada de eso. Y no salió nada… O sea que ¿a qué vienen los periodistas? ¿A qué vienen?”.
Un pobo ancorado no pasado
Do que antes era Ribadelago, pouco queda xa: unhas cantas casas en ruinas, flores e un monumento en recordo aos falecidos —moitas familias ergueron monolitos na zona pola que entrou a auga na aldea en recordo dos desaparecidos, xa que só se recuperaron 28 corpos dos 144 desaparecidos—. O “novo” Ribadelago, rodeado polos catro costados de montañas, é pequeniño, con pouco movemento e cuns habitantes —os poucos que quedan— que non son quen aínda de esquecer aquel desastre que destrozou a vida de toda a aldea. “Antes la gente se ayudaba, se animaba, hablaba… ahora estamos como el perro y el gato”, conta con nostalxia. “Hay tres o cuatro que no tenían nada, que han empezado a comprar vacas y, como las fincas están abandonadas, pues se meten en las fincas, las trabajan y se quieren hacer los dueños de ellas”, segue.
A familia de Manuel abandonou a aldea pouco despois da inundación e actualmente viven en Madrid. Voltan nos veráns, para escapar do balbordo da cidade, visitar á familia, descansar e manter vivo o recordo dos seres queridos que perderon na madrugada do 9 xaneiro de 1959.
“Antes la gente se ayudaba, se animaba, hablaba… ahora estamos como el perro y el gato”. Foto: María Melle
Hai máis de cincuenta anos do desastre de Ribadelago, pero Manuel non quere esquecer, non mentres non se saiba o que pasou. “La verdad no la han dicho. Dijeron algo, pero muy poco. Muy poco”.
