Xosé Manuel Pereiro: “O xornalismo ten razón de ser se di cousas que alguén non quere que se saiban”
Xosé Manuel Pereiro naceu hai 57 anos na localidade galega de Monforte. Este xornalista “por descarte” e exvocalista na súa xuventude do grupo Radio Océano, colaborou en medios como El País, La Voz de Galicia, Público ou TVE. Actualmente é o decano do Colexio de Xornalistas de Galicia . Estudou a carreira en Madrid, onde a facer amizade con outro xornalista, Manuel Rivas, co que estreou o venres 29 a revista Luzes. Despois dalgún cambio de lugar na entrevista e aínda coas présas do estreo, encontrámonos con el na Facultade de Ciencias da Comunicación nun soleado día dos que xa botamos en falta pola capital. Na súa bitácora, defínese como “outro periodista no millo”, un xornalista máis. Saúda, saca as gafas e comeza a falar comodamente. Entón dá impresión de que ten máis que dicir que un xornalista calquera
Andrea Espiñeira ©
Sempre quixeches ser xornalista?
Non. Eu comecei a carreira de Matemáticas, ata que me din conta de que eran un pouco incompatibles ca vida. As carreiras de letras que había non me gustaban, e das de ciencias a que máis me gustaba era Matemáticas e non me convenceu. Así que fun a xornalismo por dicir “¿Por que non?” Entrei un pouco por descarte. Posiblemente fáltanme cousas para ser un bo xornalista, como iso que din de que hai que ter curiosidade. Eu non son especialmente curioso, pero fíxenme un observador. Penso que o xornalista non é como un cóctel, que ten que ser tantas partes disto e tantas disto outro.
Entón quen é xornalista? Quen o estudou, quen o exerce…?
Pois eu imaxino que hai quen ten unhas dotes tremendas para ser cirurxián ou fontaneiro, pero eu non creo na xente que “nace para”. Incluso a xente que ten un talento específico, por exemplo para a poesía, se se adica a sachar toda a vida…non será poeta.
Hai que cultivalo.
Claro, tes que formalo e, sobre todo, penso que o xornalismo é un oficio. Despois o que é a información é susceptible de estudarse con estudos superiores. Antes había no xornalismo un sistema un pouco de canteiro. Entrabas nun sitio de novo e ías aprendendo. Pero desde que se truncou e interrompeu este sistema é mais importante que nunca ter unha formación universitaria.
Vexo normal que empeces por abaixo, pero non que esteas alí sempre
As situacións precarias que abondan no xornalismo, vivíchelas cando empezaches?
Sí. Pero daquela non me importaba. Eu empecei gañando máis ou menos o que costaba o aluguer dun piso; por suposto sen contrato de ningún tipo. O que pasa é que daquela había un horizonte. A diferencia de agora, sabías que simplemente esperando ías subir. Sen trepar e sen ter que subir enriba dos ombreiros de ninguén. Agora falta ese horizonte. En ningún sitio ti chegas e xa tes un posto fixo cunhas condicións boas e un traballo como debe ser. Eu vexo normal que empeces por abaixo. Pero que empeces, non que esteas sempre. A diferencia entre cando eu empecei e agora é esa.
Chegar a ser decano do colexio de xornalistas, que supuxo para ti?
Fixéronme unha oferta que non puiden rexeitar. Como son postos que non están remunerados e que en realidade solo serven para “facer amigos”, non son especialmente buscados. A verdade é que aceptei porque ía ter tempo libre. Eu nunca participara no que era a vida asociativa, pois sempre me pareceu que era algo para xente que tiña tempo e eu non o tiña, pero cando mo propuxeron aceptei. Pensei que ía ser menos traballo e menos divertido, pero é ao contrario. Penso que é das poucas trincheiras que hai para defender a dignidade do profesional. Normalmente din que non serve para nada, pero serve para que alguén poida dicir as cousas pola xente que non as pode dicir. Incluso mete máis medo do que parece, e iso está ben.
Realmente desde ese posto podes combater o sensacionalismo, ou só representas?
Legalmente represento a toda a profesión. Por iso eu digo que mellor que a xente se colexie. Así pódenme votar e pode votar en contra. Hai moita xente que acode a nós dicindo “¿Por que non paran vostedes isto?” Iso quere dicir que che dá poder. E cando che dá poder, é que en realidade o tes, aínda que non o poder que se ten en calquera país civilizado no que hai organismos e leis de garantías da información, como a que nos solicitamos. A Lei de Garantías, que protexe á sociedade dos periodistas e aos periodistas da sociedade en España non existe. Aquí existe algo que se chama autorregulación, que é o mesmo que os desexos de paz das misses. Nos medios tampouco hai consellos informativos nos que o periodista se poda acoller e dicir “Preferiría no hacerlo”, como Bartleby, o escribinte de Melville. Hai veces en que o colexio mete máis medo do que parece e hai veces en que non, pero desde o momento en que atacan e che din “Estás denigrando aos compañeiros”, por dicir que hai que ir a modo; se xa por iso atacan, quere dicir que o estás facendo ben. Por exemplo, no caso de Sonia Iglesias, a moza que desapareceu en Pontevedra, comezou a haber unhas derivas de “Dise que”, “Non se di que”. A familia pediunos que por favor dixéramos algo. Dixémolo e deixáronse de facer esas cousas.
Aquí existe algo que se chama autorregulación, que é o mesmo que os desexos de paz das misses.
O Colexio e a Facultade de Comunicación de Santiago emitistes agora un comunicado referente ao tratamento doutro caso similar, o de Asunta. Dicíades que algúns xornalistas estábanse a pasar da raia. Onde está ese límite? Quen o pon?
Dicíamos que houbera coidado con ese tipo de cousas. O límite está en dicir as cousas que se poden probar. Ou dicir as cousas que non se poden probar pero como hipóteses, non como feitos probados. E hai hipóteses que se as podes comprobar non as podes dicir como hipóteses. Non podes dar hoxe unha cousa como feito probado e ao día seguinte dicir outra sen desmentir a do día anterior. Estamos falando de información. O problema é que hoxe a información na televisión non se dá nos informativos, senón neses programas de variedades que hai polas mañas e polas noites. O problema é que as páxinas web dos xornais entran en competencia con eses programas. Hoxe os xornais deixaron de ser unha redacción pensante sobre que é ou non é noticia, ou como se dá e como non se dá. Pasaron dunha reflexión diaria sobre que sabemos e que non sabemos, que dicimos e que non dicimos, para estar nun presente continuo. Entón se agora dis “A” e o soltas na web e tes un X número de visitas, pouco importa que ás poucas horas digas “B”. Tes máis visitas e non pasou nada. Vale, tes máis visitas, pero desapareciches como referente serio da información. Os periódicos, non digo en xeral, pero estanse convertendo nun referente informativo tan pouco serio como os programas de variedades da televisión.
É esta a causa da perda de credibilidade do xornalismo?
Sí. A min parécenme moi ben estes espectáculos de variedades de xente que se grita a unha á outra por razóns de espectáculo. Pero a xente no espectáculo non está a invocar cousas sagradas como a liberdade de prensa ou o dereito a informar para sacarche os cartos e vender periódicos. Gustaríame que invocaran outro tipo de cousas. Ata agora había uns periódicos, por exemplo en Inglaterra e noutros países, que se queres ter información seria acodes a eles. Se o que queres é pasalo ben, tes outras cousas. Esa é a diferencia que se está perdendo aquí.
Ás veces xustifícanse estas prácticas dicindo que a xente é morbosa. É así?
Sí, efectivamente a xente é morbosa, pero a xente tampouco quere pagar impostos, e quere ir a 150 pola autopista… Algunha xente, pero outra non. Eu penso que non só se trata de atender a esa xente, senón de atender a outro tipo de persoas. Agora se todo o mundo lles dá o mesmo… Pasa coas canles de televisión. “Hai moitas cadeas porque así hai máis onde escoller”. Mentira. Hai un programa de xente que se tira á piscina desde un trampolín, e facemos outro de xente que se tira á piscina por un tobogán. Home, non haberá un programa onde a xente non se tire á piscina de ningunha maneira? Quero dicir que, efectivamente, á xente gústalle iso e canto máis alimentes con ese tipo de pienso máis lle gustará. Pero entón dime que o teu é un negocio e non me vendas cousas como a liberdade de prensa ou o dereito á información. Dime “Lo mío es un negocio y yo le doy a la gente la basura que quiere”. Dime que estás vendendo periódicos como podes vender salchichas, e aí si que estamos de acordo.
Dime que estás vendendo periódicos como podes vender salchichas, e aí si que estamos de acordo.
Dixeches nunha ocasión que o xornalismo nacera para combater a corrupción, pero non é el o que agora se volveu corrupto?
O xornalismo ten razón de ser se lle di á xente cousas que alguén non quere que se saiban. O outro é publicidade. Hai periodismo corrupto como hai fontanería corrupta, médicos corruptos e todo este tipo de actividades corruptas. Ao mellor hai periodismo máis corrupto porque ten máis posibilidades de ter poder. Aínda que agora os periodistas non teñen poder. En realidade nunca o tivemos. Quen ten poder son as empresas. Os periodistas agora se se venden, normalmente é por conservar o posto de traballo, e máis nada. Os prezos están moi baixos.
Hai algún medio agora en España que faga bo xornalismo, independente?
Ben, eu penso que teñen días, algúns…As cousas non son brancas e negras. Hai xente que fai bo xornalismo e hai xente que o fai peor. Eu penso que en xeral os dixitais novos están facendo mellor xornalismo porque teñen menos dependencia económica. Os dixitais que son informativos e non de opinión, penso que están facendo bastante bo periodismo. E se tes un ámbito de actuación máis pequeno é máis fácil que sexas máis independente.
O venres estreades a revista Luzes, pretendedes, supoño, cambiar este panorama.
Nós o que pretendemos é facer a revista que nos gustaría ler a nós. Isto é un pouco a experiencia de dúas persoas que fixemos cada un, curiosamente, tres revistas. A primeira xuntos, e as outras dúas non. Levamos acumulada moita experiencia; e queremos facer o tipo de periodismo que máis nos gustou facer ata agora. Tamén que o faga xente que ben está fóra das redaccións, porque hai moita xente boa fóra das redaccións, e xente de dentro das redaccións que está sometida á ditadura das sesenta liñas. Queremos facer un xornalismo que agora está un pouco expulsado dos medios, como facer reportaxes coa extensión que faga falta. En Luzes non hai unha reportaxe de menos de catro páxinas, e pode habelas de oito. Que haxa cousas de non ficción, … Ese vello-novo xornalismo, que era o noso paradigma cando estudabamos. Na nosa revista temos as páxinas salmón que non son de economía, senón de cultura. Temos unha revista dentro dunha revista, que é República, e ocupa como a cuarta parte de Luzes.
Dicides no voso manifesto que “Os temas que hai que tratar non son os que interesan aos xornalistas nin aos editores, senón os que interesan aos lectores, que son os verdadeiros donos dun medio de comunicación”. O feito de depender aínda que sexa minimamente de subscritores, non afecta a esta independencia?
Eu penso que ti sempre dependes dos lectores. Nós para isto non pedimos ningunha subvención e é a primeira vez que chegan mails ao correo electrónico preguntando se admitimos publicidade. Chegan correos electrónicos de librerías, por exemplo, La Central de Barcelona, que é hiperimportante e non está especializada en nada de galego, dicindo que a queren distribuír. Incluso se vai vender na Fnac, en Coruña. Non dependemos dos subscritores, nós iamos sacar a revista igual, pero queríamos comprobar se era certo o que nós pensamos: que hai xente á que lle gusta ler en papel, xente á que aínda lle gusta ler o que na cocteleira se chama “trago largo”. Ademais, é unha maneira de saír con capital inicial, pois nós temos o vicio de pagarlle á xente. Sendo decano non podo facer unha revista sen pagarlle á xente. De momento, a prezos de mercado. E cando falo de prezos de mercado, falo de máis da media do que se paga en Galicia. Calculamos canta xente se podería subscribir nun mes, e botámoslle cincocentos. Dándolle ás redes sociais e escribindo a toda a axenda de correo electrónico, nunha semana inscribíronse trescentos. Acabamos con cincocentos unha semana e pico antes de rematar o mes e agora debemos ir polos seiscentos. Ademais temos publicidade de empresas importantes e sobre iso seguramente vai haber polémica. Pero bueno, a publicidade é polémica se inflúe nos contidos; se non che inflúe, non o é.
Non me gusta o sistema de JotDown de non pagar a todos os colaboradores
Cobraredes polos contidos que ides ofrecer na web?
Non, o que faremos é ofrecer como uns spoilers, pero non contidos de pago. Nós pensamos que o futuro é o papel para determinadas historias. A min paréceme un atraso ter que tirar árbores, imprimir cousas, mandalas a Pedrafita nunha furgoneta e levar quince periódicos para vender cinco. Para min o que esta obsoleto é a distribución en papel. O problema é facer un producto no que a metade che vai en distribución e despois non se diferencia en nada do que fan na web ou fan outros. Ó final acaban sendo un sumario do que fan os gabinetes de prensa. Eu penso que o papel é para produtos de calidade. Ao mellor para periódicos locais ou para periódicos que sexan reflexivos, que expliquen moitas cousas, que tiñan contidos de moita calidade e que ao mellor non sexan diarios, senón semanais. Entón xa nos posicionamos un pouco nese campo. Despois queremos facer unha versión dixital pero pechada, e na web vender un pouco. Este sistema JotDown de “Non pagamos aos colaboradores, ou non a todos, e o damos gratis na web” a min non me parece decente para os colaboradores. Agora Newsweek, que se convertera en dixital hai un ano, acaba de anunciar que volverá a editarse en marzo en papel, cun modelo de negocio baseado nos subscritores. Se funciona, espero que alguén se lembre que antes o probamos en Galicia.
Porén, parece que todos os medios se están pasando a Internet. Parece que é o futuro.
O futuro está en Internet. Pero o presente, que é poder pagarlle á xente, non. Como lle dixo o conselleiro delegado de The Economist aos editores españois, “Vostedes están apostando por un negocio do que non coñecen nada e matando un do que si saben”. É dicir, a tendencia é esa, pero o que non podes facer é acelerala. Ti imaxinas ao director xeral de Citröen dicindo que o motor de explosión non ten futuro? Pois iso é o que están facendo os editores aquí. Están chamándolle idiota ao tío que vai ao quiosco. De entrada, eu non entendo que non cobren os contidos.
Ao mellor agora non é viable cobrar, a xente non vai pagar por algo que pode ter gratis.
Realmente, para o que dan… Se tes un periódico que en realidade é un taboleiro do que fan os gabinetes de prensa non o podes cobrar. A crise que hai hoxe é de modelo de negocio. Pero non só lle pas á prensa escrita, senón á televisión, á que tamén está atacando Internet.
Pasará esta crise do xornalismo?
Eu espero que si. Sobrevivirá o xornalismo? Espero que si. Porque se non sobrevive seremos un rabaño de xente dirixida cun megáfono. Ben, con algo máis sofisticado que un megáfono. Se non hai xornalistas volveremos á Idade Media, onde había rumores de “Din que hai un exército acampado na fronteira”, “Que pasará?”. E tamén está o tema do Twitter. O que se di en Twitter son contidos elaborados por xornalistas, a min que non me veñan co xornalismo cidadán. O xornalismo cidadán non existe. Como non existe a aeronáutica cidadá. O xornalismo é algo que fai un profesional que debate que é noticia e que non o é, que as xerarquiza e que decide que é importante e que non. O problema é que agora os redactores xefe fíanse do “máis visto” e o “máis lido” e o “máis lido” é Fernando Alonso e sexo. E se xuntas Fernando Alonso e sexo, iso xa é incrible, unha noticia importante.
