Un cárcere dentro doutro cárcere
“O meu estudio na rúa Kounicova, hoxe Leninova, transformouse nunha oficina independente do Departamento de Urbanismo do Concello. Xa non era arquitecto, só un oficinista volcado todo o día sobre unha mesa de delineación. E dentro dun colectivo laboral, sentado nunha cadeira más en medio de ringleiras enteiras doutras mesas. A nosa tarefa común era, entre outras cousas, a ampliación duns cuarteis en Židenice e a construcción dun bloque de pisos socialista, ou máis ben neoclasicista, na rúa Botanická”.
O Brno do ano 1957 non debía ser lugar para ningunha utopía. O casco antigo da capital de Moravia —a única rexión da actual República Checa que presume máis do seu viño ca da súa cervexa— non é, per se, nada feo, máis sofre en silencio a desgraza de ter a un par de centos de quilómetros esa auténtica xoia austrohúngara que é Praga. A pesar dese complexo de inferioridade, Brno foi subsistindo dignamente ata que, en 1948, un golpe de Estado levou á presidencia de Checoslovaquia a Klement Gottwald, alcólico, testán e secretario xeral do Partido Comunista do país. Da man de Gottwald e da gloriosa revolución socialista chegaron a Brno as vivendas propias do novo réxime, que consideraba a estética urbanística algo decididamente burgués.
Quen fala na cita que abre esta crítica é Kamil Modráček, exarquitecto. Os pecados que lle fixeron valedor dese prefixo ex- que antecede á súa profesión son dous, un deles político e o outro estético. O político, que Modráček decidira a principios dos anos 40 facerlle a casa a un dos que entón eran amos e señores da cidade: os nazis. Dotado tamén dun innato bo gusto, o protector en cuestión, gruppenführer SS Wagenheim, encargoulle unha vivenda cuxa planta tivese forma de esvástica. O primeiro pecado capital do arquitecto permanece aí a modo de penitencia, pois en 1957 estaba habitado por un grupo de xerifaltes comunistas. A súa segunda cruz comezou a cargala xa acabada a guerra. Nese momento, deslumbrado polo escintileo dos cartos, Modráček adicouse a deseña-las vivendas das elites brnienses, que habitualmente pagaban máis cando máis hortera fose o edificio en cuestión.
Malinovského Náměstí, Brno, anos 50
O antano respectado arquitecto pagaba agora as súas penas nunha casa humilde, cunha muller gris á que detesta profundamente e sendo visitado pola StB, a policía política, con máis frecuencia da que desexaría. A súa némese, o comisario encargado de facer purga-los seus pecados, é o tenente Láska. O apodo —que, en checo, significa “amor”— serve, amais de para mostra-lo humor negro do que fan gala os checos, para oculta-lo seu horrible nome de pila: Rudolf Švarcšnupf, impronunciable dende uns beizos latinos.
A vida gris de Modráček, animada só polas frecuentes visitas do amor, remata o día que morre a súa irmá en dependencias da StB. Ese día, Kamil Modráček decide empezar a xogar ás bonecas rusas e construír unha utopía de seu dentro do ventre desa criatura anquilosada e terrorífica que era, cara a finais dos anos 50, a utopía socialista. Unha trastenda social na adega do seu piso no centro de Brno.
Kamil Modráček decide empezar a xogar ás bonecas rusas e construír unha utopía de seu dentro do ventre desa criatura anquilosada e terrorífica que era, cara a finais dos anos 50, a utopía socialista
La promesa de Kamil Modráček, editada por Impedimenta, contén nela un asasinato, policías e detectives, pero non é unha novela policíaca; rezuma humor negro polos catro costados pero non está escrita para facer rir e sérvenos en bandexa unha amarga crítica política, filosófica e social sen pretender pasar por un ensaio. O seu autor, Jiří Kratochvil, conxuga tres xéneros totalmente diferentes nunha historia que se podería ler sen pestanexar. E iso que é contada, ó longo do libro, dende tódolos lados posibles do prisma. La promesa de Kamil Modráček parece, amais, feita para ser lida por un galego. Esa retranca á hora de conta-los acontecementos máis transcendentes e profundos pódese atopar, alén das nosas fronteiras, na prosa de Kratochvil, como anos antes se puido atopar nos libros dos grandes mestres da literatura checa: Milan Kundera e o inxustificadamente menosprezado Bohumil Hrabal.
“A verdade é que estamos nunha prisión que é, poñamos, só unha cela nunha prisión máis grande na que foi encirrada toda a nación checa, pero un cárcere dentro dun cárcere non pode ser entendido como un enclave de liberdade, sempre que, por suposto, non aceptémo-la negación da negación de Hegel”
La promesa de Kamil Modráček, de Jiří Kratochvil. Editado por Impedimenta en 2013. 308 páxinas, 20,85 €.
