Sobre a reforma do CXPX
Nos últimos meses, a actualidade viuse marcada polos múltiples casos de corrupción que semellan afectar, sen excepción, a todas as institucións políticas do Estado. Os medios nacionais e estatais dan conta, día si e día tamén, da falcatruada máis recente dun cargo político cuxa existencia era tan descoñecida, para o público xeral, como as razóns da mesma. O máis relevante, sen dúbida, é o chamado “caso Bárcenas” que involucraría –de ser probado o alegado polo extesoureiro popular Luis Bárcenas- ao propio Presidente do Goberno español no encubrimento de delitos contra o Fisco.
La segunda ya tal. Fonte: Tele5
Novamente, o papel da prensa e dos medios de comunicación –cando menos dalgúns- revélase fundamental á hora de fiscalizar o proceder dos representantes políticos coa exposición pública dos resultados da súa actuación e a promoción do debate público. É máis, nun lugar como España, con deficiencias enormes en materia de transparencia institucional e rendición de contas, a acción da prensa como cuarto poder cobra, aínda se cabe, máis relevancia.
España é un lugar con deficiencias enormes en materia de transparencia institucional
Porén, a frenética espiral informativa pola que nos arrastran os excesos da clase política impide que reparemos en cuestións igualmente relevantes para a vida pública. O exemplo máis destacado é a reforma do Consello Xeral do Poder Xudicial aprobada polo goberno español no pasado mes de xuño. Relevante porque incide directamente sobre o funcionamento dun dos poderes do Estado –o xudicial- cuxa correcta actividade é necesaria para que as persoas poidan vivir, libres e seguras, baixo o amparo da lei. Para alén diso, a reforma do CXPX é unha cuestión, precisamente, de deseño das institucións que, de ser inadecuado, pode dar lugar ás tropelías ás que agora asistimos.
A institución do CXPX
O Título V da Constitución Española de 1978 dedícase ao poder xudicial e, en concreto, o art.122 desenvolve o relativo á institución do CXPX. Así o art. 122.2 defíneo como o “órgano de goberno do poder xudicial” e remite a unha lei posterior que deberá regular, polo miúdo, o funcionamento da institución e as súas competencias. A seguir, o art. 122.3 dispón cal debe ser a composición e o sistema de elección dos membros do órgano de goberno de xuíces e maxistrados. É precisamente o proceso de designación dos membros do órgano, un dos puntos máis quentes nas sucesivas reformas da institución.
De tal xeito e segundo se desprende da letra constitucional, o CXPX está formado por vinte e un membros: o Presidente do Tribunal Supremo, que actúa como Presidente do CXPX, e vinte membros máis. Deses vinte membros, doce son xuíces ou magistrados e oito avogados ou xuristas que deben cumprir tres condicións: estaren en activo, teren recoñecida competencia, e máis de 15 anos de experiencia no exercicio da profesión. Os métodos para os elixir difiren: os doce xuíces ou maxistrados son escollidos tal e como sinale unha lei orgánica, encanto os avogados e xuristas deben ser electos a partes iguais –isto é, catro por cada cámara- por Congreso e Senado.
Os membros do CXPX deben estar en activo, ter recoñecida competencia e levar máis de 15 anos na profesión
Ese texto legal que sinala como é que deben ser electos os doce membros do CXPX provenientes da carreira xudicial, a mesma norma que regula o devandito funcionamento e competencias da institución, era orixinalmente a lei orgánica 6/1985 de 1 de xullo. Esta dispoñía que cada cámara debería elixir seis vogais procedentes da maxistratura, sumando o total de doce recollidos no texto constitucional. Esa lei foi modificada pola LO 2/2001, no relativo a ese sistema de elección deses doce xuíces e maxistrados. Pasouse así a un sistema no que as asociacións de xuíces e maxistrados, que representasen a máis dun 2% dos profesionais en activo, daban unha lista de 36 nomes ás cámaras. A continuación, apartir desa lista o Congreso elixía seis e o Senado outros seis, entre os trinta non seleccionados polo Congreso.
A cuestión das atribucións e funcionamento interno do CXPX caracterizouse por ser moito máis pacífica. Así, o máximo órgano de goberno do poder xudicial dedícase, por nomear algunha das funcións máis importantes, á inspección de xulgados e tribunais, á provisión dos destinos e ascensos dos xuíces, ao nomeamento do Presidente do Tribunal Supremo, de maxistrados do Tribunal Constitucional, de Presidentes de Sala do Tribunal Supremo ou dos Presidentes dos Tribunais Superiores de Xustiza nas CA.
Por outra banda, o CXPX funciona através dun pleno e seis comisións. O pleno é formado por vogais e Presidente e nel adóptanse a maioría dos acordos por maioría simple. Entre as comisións cómpre distinguir a Permanente –que prepara as sesións plenarias e decide sobre algúns nomeamentos e xubilacións-, a Disciplinaria –aplica sancións e instrúe expedientes contra xuíces e maxistrados-, a de Cualificación –informa os nomeamentos da competencia do Pleno e recaba información procedente doutros órganos do poder xudicial-, a de Igualdade –asesora o Pleno en relación ás medidas necesarias para mellorar os indicadores de igualdade entre sexos na carreira xudicial-, a de Estudos e Informes –redacta iniciativas en materia normativa e prepara os informes a emitir polo Pleno- e a Orzamentaria, ocupada da elaboración do anteproxecto de orzamentos da institución.
Pleno do CXPX. Fonte: RTVE
A reforma de Gallardón
O pasado 28 de xuño o Partido Popular aprobaba a reforma do CXPX no Congreso dos Deputados. Facíao en solitario, non apenas con toda a oposición en contra do texto, mais tamén coas críticas da meirande parte dos operadores xurídicos. Tamén, curiosamente, dos xuíces e dos maxistrados afectados pola norma saída do ministerio de Gallardón.
O Partido Popular aprobou a reforma do CXPX en solitario
O texto, que xa é letra no BOE mais que entrará en vigor na súa totalidade o mes vindeiro en canto o novo CXPX sexa constituído, introduce seis novidades fundamentais: unha modificación das atribucións da institución, unha mudanza da elección dos doce vogais procedentes da carreira xudicial, a eliminación das situacións de bloqueo no seo na constitución do CXPX, unha transformación da Comisión Disciplinaria, un novo reparto de competencias entre os órganos do CXPX e unha redución dos vogais de dedicación exclusiva.
Por razóns de economía espacial, non é pertinente facer un exame sobre todas as reformas introducidas no texto legal de 1985 por esta LO 4/2013. Ao contrario, dos aspectos máis relevantes da mesma pódense deducir perfectamente as razóns polas cales o texto presentado e aprobado polo Partido Popular supón un retroceso en materia de deseño institucional e, en concreto, de independencia xudicial. E os puntos máis relevantes son os relativos, outra vez, ao sistema de elección dos xuices e ao funcionamento interno en relación coa adopción de acordos no seo do CXPX. Polo resto, abonda con salientar que, tal e como foi denunciado polas distintas asociacións de xuíces, a reforma vai no sentido de limitar a autonomía orzamentaria da institución e de deixala nunha situación moi precaria para o seu funcionamento, sen liberar ao número abondo de xuíces que poidan asumir a inxente carga de traballo que supón o cargo de vogal.
Por que a reforma é negativa.
En primeiro lugar, cómpre apuntar novamente o xa sinalado, con bo criterio, pola portavoz do CXPX, Gabriela Bravo, cando aludía á falta de acordo existente en relación á reforma. Toda vez que regulación do CXPX afecta dunha maneira esencial ao funcionamento dun dos poderes do Estado, é desexable que en aras da estabilidade institucional e política exista un acordo o máis amplo posible para acometer este tipo de reformas. Por esa razón, a propia regulación faise pola vía da lei orgánica que exixe un consenso máis amplo que o dunha simple lei ordinaria nas cámaras. O Partido Popular debería comprender que unha maioría absoluta, antes que un cheque en branco para impoñer inexorablemente a vontade da dirección dun partido, carreta sobretodo a responsabilidade de posibilitar pactos amplos cando se lexisla sobre as institucións de todos.
En segundo lugar, a reforma supón un duro golpe contra a independencia xudicial e é, portanto, cuestionable non unicamente pola forma, mais tamén polo fondo. A elección dos doce xuíces de carreira que serán vogais do CXPX continuará sendo realizada Parlamento. Así o Goberno español lexisla contra o seu propio programa electoral (pax.179) –no que se prevía que os xuíces procedentes da carreira xudicial fosen designados polos propios togados- e perde unha oportunidade de ouro para avanzar no autogoberno do Poder Xudicial.
É conveniente que o poder xudicial se someta a certa fiscalización do lexislativo
Porén, non se trata unicamente dunha promesa incumplida e dunha oportunidade perdida, senón dun completo retroceso. O art. 570.1 da nova lei sinala que o CXPX pode renovarse e funcionar se apenas unha das cámaras realiza a designación dos dez (seis xuíces e catro xuristas) vogais que lle correspondan. De tal maneira, o CXPX pasaría a funcionar con eses dez vogais renovados e cos restantes dez vogais correspondentes á camara que non realizou a elección. Antes isto non era posible porque os vogais debíanse renovar na súa totalidade. O que significa isto? Significa que o partido que teña 3/5 quer do Congreso, quer do Senado –como ten o PP, nesta última- pode impoñer os dez candidatos da súa preferencia sen necesidade de negociar co resto de partidos e así controlar de facto a institución.
Nun primeiro momento que respondía á configuración primitiva do Estado liberal, o labor de goberno do poder xudicial correspondíalle ao executivo. Progresivamente foise observando un traslado destas funcións desde o ámbito do executivo ao propio poder xudicial. De tal xeito, hoxe, o autogoberno do poder xudicial é unha das medicións máis fiables para avaliarmos a independencia real do mesmo. Certamente é recomendable, sobretodo para evitar endogamias no sistema xudicial, que o poder xudicial se someta a unha certa fiscalización polo poder lexislativo, como teórico depositario da soberanía. Porén, iso está moi lonxe de ser o aprobado, que consiste antes en que unha maioría parlamentaria poida controlar o goberno xudicial en función dos seus intereses, por exemplo, minimizar a responsabilidade penal para hipotéticos membros dun moi hipotético goberno inmersos en casos de corrupción.
