Elegía e Philip Roth: dous utilitarios irremplazables
“Usemos una palabra que nunca hemos usado: obra maestra”, aparece escrito na contraportada de Elegía (Philip Roth, 2006). Que raro.
Roth, estreñido. Fonte: bookstellyouwhy
Levaba un tempo lendo a novela en cuestión. Ía sobre a vida dun fulano que tivera os seus máis e os seus menos coa súa familia, coas súas enfermidades e os seus amoríos. E eu preguntábame por que estaba a ler unha biografía dun tipo inventado que, para colmo, era un tipo do máis normal. Nin asasinatos, nin riquezas, nin Holocaustos… De ler unha biografía, por que non comezaba, por exemplo, coa de David Bowie, a de Paul Newman ou a de Atila? Había algo que me mosqueaba de estar lendo o libro, pero eu tiraba cara adiante. Nestas estaba cando esa reseña da contraportada comezou a perseguirme. Onde estaba a obra mestra? Por que unha obra mestra?
Por que?
A expresión amolábame dun xeito especial, así que pechei o libro para asegurarme de que realmente puña “obra maestra”. E así era. Claro que non tería que ter chegado ó extremo de pechar o libro para comprobalo, pero vamos, que perdera a páxina e cando volvín buscala atopeime con que ía sobre a 60. Sóubeno porque acababa de ler a frase “no había visto nada tan escalofriante en toda mi vida”, despois de que un dos personaxes presenciara como enterraban a outro durante horas, puñada a puñada de terra sobre o seu cadaleito.
Pois entón eu tamén entendín que poucas cousas tan calafriantes lera ata o momento. Igual por algo era unha obra mestra. Se cadra, por iso lera 60 páxinas case sen me decatar. Páxina a páxina, coma puñada de terra a puñada de terra sobre un cadaleito, a novela ía descorrendo, caendo sobre si mesma e sepultando os grandes temas dos que só moi poucos autores poden permitirse o luxo de escribir. Elegía, coma sen querelo, fala da morte, da enfermidade, da soidade, do sentimento de culpa, da tentación e da falta de amor. Pero, por suposto, faino sen nomealos. Fala do que os humanos levan dentro case sen sabelo e faino dun xeito que se mete na gorxa ata formar unha bola áspera e ingobernable, que nin sube nin baixa. Case sen que nos decatemos de que está aí. Roth ousa recorrer ós grandes universais.
A primeira vista é coma unha lavadora, ou coma uns tenis New Balance. Algo do montón. Un utilitario. Pero, que faríamos sen lavadoras? Que faría un corredor sen tenis New Balance? Pois poderíamos lavar a man ou correr con chancletas, pero unha vez nos metemos no universo das lavadoras e dos New Balance, mal asunto.
O estilo non ten ningún tipo de alardes. Usa as palabras axeitadas no momento axeitado. Ten un bo ritmo narrativo. Non peca de pedante nin de barroco, pero tampouco de minimalista e simplista. A primeira vista é coma unha lavadora, ou coma uns tenis New Balance. Algo do montón. Un utilitario. Pero, que faríamos sen lavadoras? Que faría un corredor sen tenis New Balance? Pois poderíamos lavar a man ou correr con chancletas, pero unha vez nos metemos no universo das lavadoras e dos New Balance, mal asunto. Pois igual con Roth. Comézase a ler sen pena nin gloria, pero cando estamos aí metidos, estamos ben metidos.
A linguaxe, en fin, semella para Roth, coma bo xudeu que é, un instrumento que utiliza para un fin maior. Economiza e non se detén nela e só a usa para ir máis aló e incorporar eses detalles que crean unha vida. Por moi interesante que sexan as vidas de Bowie, de Atila ou de Paul Newman, non nos aportan esa dimensión que achega o protagonista de Elegía, sinxelamente porque non as escribiu Philip Roth. Cóntanos a fin ó comezo e, malia todo, resulta imposible desengancharse dos pequenos detalles dunha existencia que o é todo (para o protagonista) e non é nada (para o resto do mundo). Unha existencia coma a maioría das nosas existencias, unha existencia doutro corpo sen vida máis. Con pequenos xestos, Roth saca dun sombreiro o coello que ninguén quere ver e o lector non ten máis que quedar mirando. É abraiante. Non é maxia, porque non existe, pero é maxia. É tamén como ver un tren eléctrico: non podes facer nada, pero hipnotiza. E así vemos como vivía unha familia xudía a comezos de século, como vive agora, como os USA son a terra das oportunidades, como se bota a perder o máis fermoso que un ten e o inevitable que é o paso do tempo. Roth recorre ós universais no que se antolla unha despedida del mesmo, pero o fai tan ben que, en efecto, aí debería ter parado. Debería coller a máquina de escribir e, como Jimi Hendrix facía coa súa guitarra tras un bo concerto, rebentala contra a mesa e queimala, porque Elegía é un auténtico recital.
Con pequenos xestos, Roth saca dun sombreiro o coello que ninguén quere ver e o lector non ten máis que quedar mirando. É abraiante. Non existe a maxia, pero é maxia. É tamén como ver un tren eléctrico: non podes facer nada, pero hipnotiza
Iso si, que pasaría se na contraportada non puxera “obra maestra”? Non repararía en todo isto, ou é que todo isto é unha estroboscópica suxestión para convencerme de que non perdín o tempo cunha obra-non-maestra? Paga a pena lelo para descubrilo. As vidas de David Bowie e Atila poden agardar.
