O nacionalismo que non se ve
Coa bota nazi sobre o París de 1943, o hispanista británico Gerald Brenan daba ao prelo o seu famoso Labirinto español. Hoxe esta obra continúa a ser parada obrigada para todo aquel aventureiro que resolva emprender unha viaxe pola historia das Españas. O ensaio traslada o lector a tempos pretéritos e explica desde fóra tanto os antecedentes históricos canto os sucesos políticos e sociais que conducirían a esa pugna fraticida coñecida como Guerra do 36. Coa característica flema que se lle presupón a todo fillo de Inglaterra, Brenan narra de xeito desapaixoado o ocorrido desde os tempos da Restauración Borbónica e sinala o camiño para que o lector atope a saída a esa barulleira que foron as Españas na década dos 30.
O fenómeno do nacionalismo non é descoñecido na análise de Brenan. No prólogo á primeira edición, o propio autor sinala que as Españas son o lugar da patria cativa e destaca a forza do sentimento rexional e municipal. Describe, noutras palabras, un lugar onde falar mal da casa do veciño garante cear lombo ao espeto e durmir quente. Certamente, as liortas para acordar cantas nacións existen entre os Pirineus e Xibraltar veñen xa de vello. Afirmar que Cataluña é un país non é unha argallada ocorrente de Jordi Pujol para manter afastado o pobo dunha casta política dedicada ao latrocinio, como por veces se escoita. Ese tipo de ideas son, antes, expresións de movementos políticos tan léxitimos como calquera outro e que deixan a súa pegada na historia en función do apoio popular que vaian reunindo.
Gerald Brenan, facendo que le. Fonte: infolibre.es
Cando o lector sente falar dos nacionalistas posiblemente pense nunha persoa que, mudando o caiado e vieira polo pau dunha estreleira, peregrina até Compostela o 25 de xullo para participar na tradicional homilía do BNG na Quintana entre patrióticos (?) cantos de Cuba si, yankees non. Quizás tamén lle veña á cabeza a imaxe de Artur Mas. Se cadra a dun neonazi húngaro ou mesmo a de Gandhi, quen sabe. Mesmo hai xente que pode pensar á vez nos tres sen ver diferenza ningunha entre os seus nacionalismos. Porén, son os menos os que identificarían como nacionalistas ao presidente Feijóo, a Jose María Aznar ou a Felipe González, malia as súas continuas mostras de afirmación nacional e identificación patriótica. E a cuestión é que Feijóo, Aznar e González tamén son nacionalistas, só que o seu nacionalismo é o nacionalismo que non se ve, o nacionalismo banal.
Nacionalismo banal é un concepto cuñado nos 90 polo británico Michael Billig, profesor da Universidade de Loughborough e estudoso da psicoloxía social. A idea, hoxe empregada en campos académicos tan variados como a identidade social ou as relacións internacionais, fai referencia ao nacionalismo cotián e presente, pero non visible, en todas as sociedades modernas. É un nacionalismo que pasa desapercibido pola súa natureza ordinaria e subliminal. Xa se sabe, o habitual non é noticia. Deriva da identidade imposta polo Estado e distínguese así das expresións máis extremas e agresivas do fenómeno nacionalista. Non deixa de ser, en definitiva, unha construción identitaria semellante á que fan os que si etiquetamos como nacionalistas. Simplemente é asumida como a natural, é inherente á sociedade.
En Galicia o nacionalismo banal, o que non se ve aínda que exista, é o nacionalismo español. De feito, vese tan pouco e fálase tan pouco del que o lector non podería atopar unha mención ao mesmo nunha edición ao chou de La Voz de Galicia. Nacionalistas (galegos) sempre serán, lembre, Beiras ou algún concelleiro do Bloque e nunca Mariano Rajoy, a pesar do seu afectado discurso en ardente clave patriótica. O nacionalismo español é un nacionalismo, por tanto, invisible e que, ademais, non se recoñece. Nunca sentirán ao presidente Feijóo dicirse nacionalista. Por outra parte tamén é normal. O feito de que o nacionalismo español sexa o socialmente asumido permite aos non-nacionalistas xogar con vantaxe e presentaren os proxectos políticos dos que si se recoñecen como nacionalistas como incompatibles coa democracia, excluíntes e perigosos. Ou dedicarlles outros moitos epítetos que tamén se poderían apoñer ao nacionalismo español.
Porque si. Fonte: www.cosas-que-pasan.com
Seguindo a guía do profesor Billig, atopamos exemplos a mancheas de nacionalismo español. O galegofalante que almorza coa caixa de cereais diante sabe que alí onde atope unha bandeira española poderá ler información sobre o produto en castelán, malia que el –español polos catro costados- fale unha lingua diferente á que a caixa asocia á bandeira rojigualda. Ao mesmo tempo, os xornais do día recollerán o último caso de corrupción de CiU na sección “nacional” de noticias. Nacional española, claro, non nacional catalá. E que hai dos éxitos de Fernando Alonso ou de Rafa Nadal? A despreocupada apropiación colectiva do éxito individual para enxalzar a épica do deporte patrio (español) é, cando menos, rechamante. El deporte español continúa cosechando éxitos esta vez de la mano de Rafa Nadal, dirá calquera presentador deportivo. As glorias son para o deporte español, ollo, non para o balear ou para o mallorquín. Nen sequera do deporte manacorí, que é concretamente de onde proveñen tanto Nadal como o seu adestrador. Non, o mérito é do suxeito colectivo español e os seus prodixiosos servizos coa zurda. Ademais, o simple feito de apoiar un determindado individuo e de, en definitiva, preferilo entre suxeitos de procedencia suíza, británica ou brasileira non é precisamente unha expresión de cosmopolitismo ou de militancia apátrida.
El escándalo padre. “Los nacionalistas son los demás”.
E tamén é nacionalismo o que leva ás autoridades a sancionar a empresa encargada de xestionar a AP9 polo simple feito de non ter, nalgunhas peaxes, sinalización en castelán. A verdade é que outra explicación é difícil de atopar. Disque que a sinalización en galego –ausente durante moitos anos sen sancións de ningún tipo- pode confundir os condutores. Algún nacionalista español deberíanos explicar por que a sinalización en galego confunde máis que a que se atopa en castelán a un condutor luso. Ou por que os sinais da portaxe de Rande non poden estar pensadas antes para este último que para un señor de Cartagena.
A chamada cuestión nacional e a organización territorial do Estado é unha das partes máis confusas dese labirinto histórico ao que facía referencia Brenan. Tanto que, lonxe de estar resolta, será unha das principais cuestións políticas no futuro máis próximo. En Cataluña a idea de que a saída do labirinto pasa tamén pola saída do Estado español e a entrada a Europa como un estado de seu cobra cada vez máis forza. En paralelo, e con Euskadi en stand-by, no resto das Españas os partidarios volver dotar de máis atributos ao goberno español medran a bo ritmo. En Galicia tamén teremos que tomar as nosas propias decisións: queremos gobernarnos máis a nós mesmos ou queremos delegar máis poder de decisión en Madrid? Somos ou non somos unha nación? Queremos ser un país soberano como nos propón o BNG, unha mera rexión española como desexa Rosa Díez ou un Estado federado en España? Sexa cal sexa a resposta a todas estas preguntas estará en boa parte informada por sentimentos de carácter nacional e comunitario, presentes na maioría de nós. Procuremos que sexa, polo menos, unha resposta consciente.
