Howlin’ Wolf, historia dun blues ouveante (I)

17 Xuño, 2013

Moita xente pregúntase “que é o blues?”. Escoito a tanta xente dicindo “o blues, o blues…”. Pero vouvos contar o que é o blues: cando non tes diñeiro, posúes o blues. Cando non tes diñeiro para paga-lo aluguer da túa casa tamén posúes o blues. Moita xente di que non lles gusta o condenado blues, pero se ti non tes diñeiro para pagar a túa casa ou mercar comida, podes estar seguro de que tes o blues. Ese é o porqué. Se ti non tes diñeiro tes blues, porque estás pensando no mal. E cando pensas no mal, estás pensando no blues.

Festival de Newport, 1966. Despois de pronunciar estas palabras, Howlin’ Wolf diríxese a un Son House que, ebrio, acaba de interromper o seu discurso. “Tiveches unha oportunidade na vida, pero non tes feito nada con ela. Non sentes aprecio por nada salvo unha cousa, e iso é un pouco whisky”. Non sabemos exactamente que foi o que o pioneiro autor de Death Letter Blues dixo para provocar a Wolf, pero podemos imaxinar por onde ían os tiros. A pesar de contar con só oito anos de diferencia de idade, ambos representan dúas caras da mesma moeda. Son House foi o clásico cantante de blues do Delta: nado na América profunda, curtido nos campos de algodón e formado musicalmente nos juke joints; herdeiro dunha cultura escrava e sufridora, transmisor e renovador dista, e finalmente vido a menos por mor do alcohol e uns erros que o levarían a formar parte dos rexistros da prisión de Parchman. Wolf, criado no mesmo ambiente ca House, semellaba encamiñado a repetir os erros de todos aqueles mártires que agora repousan nese cemiterio de homes rotos chamado blues.

Eu nacín sen nada, por iso ouveo.

Todas as pezas encaixaban. Nado nos albores da década de 1910, a infancia de Chester Arthur Burnett comezaba a tinguirse do triste azul propio da vida nas plantacións do Missisippi. Fillo de pais separados, e expulsado da casa da súa nai Gertrude, unha fanática relixiosa que se adicaba a cantar gospel polas rúas, o pequeno –aínda que só en idade- Chester rematou co seu tío, Will Young, quen lle batía constantemente e mantíñao afastado da súa familia. Casualmente, Young era un predicador e foi quen o introduciu na música, a través do coro dunha igrexa local. Non sería ata que fuxiu a carón de seu pai, Dock Burnett, onde atoparía o seu primeiro fogar, preto de Rulleville, Missisippi. Chegaba o mozo Burnett á famosa rexión do Delta, caldo de cultivo de artistas malditos que pactaban co demo a cambio do seu talento, os cales non tardaría en coñecer.

Recordo que a primeira canción que toquei dicía algo sobre montar un pony e enselar unha egua negra.

Hai casualidades que lle mudan a un a vida, e sen dúbida, o feito de que unha lenda coma Charlie Patton -autor do Poney Blues mencionado arriba- vivise nunha plantación veciña pódese considerar nesta categoría. Patton ensinou a Wolf todo sobre como dar un bo espectáculo, ata o punto de que é posible dicir que sen Patton non habería Wolf, polo menos tal e como o coñecemos hoxe en día. “Cando tocaba a súa guitarra dáballe voltas e lanzábaa arredor dos seus ombreiros, entre as súas pernas, ou simplemente ao aire”, diría posteriormente do seu primeiro mestre. Ademais destes trucos de cara á galería, Patton ensinou a Wolf os rudimentos da guitarra blues do Delta, que o mozo aprendeu con avidez a través dunha guitarra regalada por seu pai. Aínda que nunca chegou a ser un gran guitarrista, si almacenou estrofas que aprendeu de Patton e os seus contemporáneos para utilizalas con moito acerto no futuro.

Nestes comezos musicais, Wolf recolliu moitos elementos dos seus ídolos da infancia, dende formas de cantar ou tocar ata vestimentas e comportamentos, nunha verdadeira obsesión por parecerse a eles. Entre estes atópase o peculiar cantante de blues yodel, Jimmy Rodgers, quen máis ca unha influencia sería unha frustración: “eu non era capaz de facer yodeling, polo que tiven que comezar a ouvear”.

Única fotografía conservada de Patton, da cal se discute a súa autenticidade

Meu avó acostumaba dicirme que se non me portaba ben o lobo viría por min.

Burnett era unha figura impoñente -medía 1.90 m. e pesaba 143 kilos-, feito que lle propiciou unha numerosa recua de alcumes, dende “Bull Cow” a “Big Foot Chester”. O de Howlin’ Wolf, ao parecer -xa que non está claro- inspirado por estas advertencias do seu avó, rematouse impoñendo sobre os demais, e co tempo acabaría sendo moito máis ca un simple nome. Xunto a el iba asociada unha imaxe; a dun home grande, temible, solitario e misterioso; imaxe que Burnett se adicou a cultivar dende que decidiu ligar o seu futuro á música. Pronto se cansaría da dura vida de agricultor e comezaría a viaxar cos grandes músicos do Delta; homes da talla de Robert Johnson, Son House, Willie Brown ou Sonny Boy Williamson, quen casou coa súa irmá e lle ensinou a tocar a armónica. Debido ao seu singular tamaño e ao seu particular estilo, non tardaría en ser coñecido en toda a rexión. John Shines, quen tamén o acompañaba nestas viaxes, dicía que “tiña medo do Lobo, como terías medo dun animal salvaxe”. A pesar disto, sempre estivo agradecido ao seu pai e seguiu traballando con el nas labores máis duras do campo; e non sería ata a morte deste, en 1949, cando decidiu adicarse a xornada completa ao blues.

No campo a xente non podía pagarche demasiado. Ás veces atopábaste tocando toda a noite a cambio dun bocadillo de pescado, e sentíaste afortunado de recibilo.

Os anos pasaban e chegou a mecanización do agro, co seu conseguinte éxodo rural. Unha das cidades que máis traballadores negros recibiu foi Memphis, cuxas estrictas leis raciais -estaba prohibida para os negros a partir das once da noite- fixeron que fose en Memphis Oeste onde se concentrase o núcleo do movemento cultural afroamericano. Unha vibrante escea musical floreceu na cidade, acompañada de prostitución, xogo, e inxentes cantidades de alcohol, o cal acentuaba as posibilidades de que marcharas para casa cunha coitelada entre as costelas.

A vida era dura para os músicos no campo, polo que, tras un curto e infrutuoso período de servicio militar durante a II Guerra Mundial, durante o cal descubriu o son da guitarra eléctrica; Wolf trasladouse alí para formar, en 1948, a súa primeira banda: The House Rockers. Comezaba así a lenda do Lobo Ouveante -desculpade a tradución-, nunhas primeiras actuacións salvaxes, eléctricas, rudimentarias e mesmo violentas que se converterían no seu sinal de identidade. Mentres Muddy Waters daba os primeiros pasos da revolución do blues eléctrico en Chicago, Wolf facía o propio no sur. O gran Rufus Thomas, membro activo da escena, diría del que “atraía máis xente a un club que ninguén que teña estado nunca na cidade”.

A pesar de ser dura e perigosa, a vida de Wolf marchaba ben en Memphis, onde por primeira vez facía diñeiro cos seus numerosos concertos e chegou a ter mesmo un pequeno espazo nunha radio local para a súa banda. O enorme home gañárase o respecto de coñecidos e alleos a base dunha natureza traballadora e unhas férreas normas que lle propiciaron algún que outro problema cos seus propios músicos. Malia isto, Wolf todavía non tiña unha soa gravación no seu haber, nin o recoñecemento que merecía. A chegada á cidade de certo produtor pioneiro, Sam Phillips, mudaría todo isto.

Sam Phillips no seu estudo de gravación de Sun Records. Foto: sunrecords.com

Philips, futuro fundador de Sun Records, era por aquel entón un mozo disc jockey na WREC de Memphis. Dándose conta de que había un mercado para os talentos do blues local, decidiu realizar unha serie de gravacións que levarían ao achado de verdadeiras estrelas, a primeira das cales foi un bluesman da zona posteriormente coñecido coma B.B. King. Phillips tivo a Wolf no seu estudio por primeira vez na primavera de 1951, e produtor describiría a experiencia así: “cando o escoitei díxenme que isto era para min, encarnaba o mellor da alma humana. Os seus ollos iluminábanse e podías ve-las venas do seu pescozo, e, amigo, non había nada na súa cabeza máis que a canción. Cantaba coa súa maldita alma“. Destas gravacións sairían as cancións Moanin’ at Midnight e How Many More Years.

Trasladeime a Chicago en 1952 ou 1953. Tiña un coche de catro mil dólares e 3900 dólares no peto. Son o único que marchou do sur coma un cabaleiro.

Setembro, 1951. Tras unha disputa con RPM Records sobre os dereitos destas primeiras gravacións –que levou a que a súa Moanin’ at Midnight fose tamén publicada como Morning at Midnight en RPM-, Burnett asina con Chess Records, e os irmáns Chess convénceno de ir para Chicago no inverno de 1952. Esquecérame de comentar que Wolf casara no ano 1947, e isto vén a conto xa que a súa muller, Katie Mae Johnson, négase a seguilo, co cal o primeiro e complicado matrimonio do bluesman remata.

Máis alá de discusións e dobles versións, Moanin’ at Midnight foi o seu primeiro éxito, e a canción que descubriría o estilo único de Wolf ao mundo. Como explica Lawrence Cohn na súa obra Nothin’ But the Blues, “o tema comeza cun enxordecedor zunido acapella que parece irromper do interior do micrófono. Ao oír este distorsionado ouveo, un pode imaxinarse perfectamente a consternación de Phillips cando viu que a agulla do vúmetro chegaba ao extremo da zona vermella. A continuación uníase Willie Johnson coa súa guitarra eléctrica tamén moi distorsionada, tocando unha figura repetitiva que probablemente lle ensinara Wolf e que procedía do Cool Drink of Water Blues (1928) de Tommy Johnson. Logo Wolf solta un arrepiante ouveo en falsete, outra pegada da influencia de Johnson, tras o cal sopra a harmónica de forma sinxela pero efectiva acompañado da desigual guitarra de Johnson e a nerviosa batería de Steele, caótica e precisa a un tempo. O son é unha fusión con contornos borrosos, de harmónica, guitarra e batería -o piano que a discografía sinala ou é inaudible ou pérdese no fragor do combate-.” O resultado é un febril pesadelo sonoro realzado polo paranoico texto de Wolf:

Well, somebody knockin’ on my door/ Alguén está chamando á porta

Well, somebody knockin’ on my door / Alguén está chamando á porta

Well, I’m so worried, don’t know where to go/ Teño tanto medo, non sei onde ir

Ao chegar a Chicago, Burnett irrompe na escena rapidamente, crea un local para a promoción de músicos de blues -inluído el mesmo- e reúne unha banda no estilo de Memphis Oeste. Entre os seus membros está un talentoso e descoñecido guitarrista, Hubert Sumlin, que acompañará a Burnett para o resto da súa carreira. O mundo comezaba a descubrir un dos maiores talentos da historia do blues. Unha personalidade capaz de expulsar todos os seus demos persoais mediante o traballo duro e o sacrificio, primeiro nas plantacións e logo nos escenarios. Un home que loitou por escapar ao seu destino e utilizou o seu talento para renovar un xénero marcado pola desgraza. O blues de Chicago comezaba a súa andaina, e os mellores anos de Wolf aínda estaban por ver.