Haruki Murakami, escritor antes que ‘best seller’
Haruki Murakami cun gato parlante
Haruki Murakami. 64 anos dende onte (parabéns). Varón. Estatura media. Complexión física delgada. Respira. Come. Nada. Le. Corre. Escribe. Observa. Nesa orde ou ó revés ou como sexa. É igual. Semella que hai certas funcións básicas ás que ninguén se pode resistir, e no caso desta rara avis procedente da Asia máis oriental e do Xapón máis haiku pódese apreciar unha fisionomía cuxas esixencias van alén do puramente físico para alimentar os seus músculos, as súas neuronas e mesmo a súa intelixencia coa soidade que lle proporcionan as súas zancadas, o illamento silencioso da auga da piscina ou a sucesión das palabras sobre un papel. Murakami sobrevive ó mundo co seu propio mundo e tralo seu nome ultimamente non se pode atopar máis ca un impoñente feixe de exemplares de “Baila, Baila, Baila” e de “1Q84” nas librerías. Escasísimas aparicións públicas e un descoñecemento case que absoluto sobre a súa vida privada son outras das poucas alusións que se poden facer a un autor que fuxe da fama entre Kioto, Miami e Boston e escribe alleo á súa recente conversión de descubrimento alternativo en best seller mainstream. Mais el é moito máis ca estes dous libros e tamén moito máis ca esa incerta reclusión que dá cara a galería. Murakami é unha sensibilidade especial. Nin maior nin menor, pero si unha capacidade de apreciación diferente, a medio camiño entre os tormentos morais de Dostoievski, as viaxes desesperadas de Fitzgerald, a infancia traumática de Hesse e cantidade de raíces orientais innomeables. O que el aprende das súas traducións ó xaponés do propio Fitzgerald ou John Irving conecta co que seu pai lle inculcou, como mestre de literatura xaponesa, dende os mesmos xenes e, todo, mesturado cos seus estudos clásicos.
É como moito en “Do que estou a falar cando falo de correr” (2007) onde se albisca o desconcertante mundo interior de Haruki Murakami, que se define a si mesmo como un corredor e escritor de fondo. Algúns datos biográficos en absoluto excepcionais amosan que a súa é unha vida na que a paixón pola literatura viña xa de seu pai e, sobre todo, demostran que a facilidade para nadar non ten lugar só na auga senón tamén nas palabras, no ritmo desacougante das súas descricións e tamén no coidadoso xeito de encadear as súas ideas. Ideas simples, sinxelas e nada reveladoras que, porén, en base á aparición dos elementos máis comúns do día a día, son quen de facer que o lector se pouse neles e reflexione sobre o que xeralmente dá por feito. O del, di, non é enxeño nin explosión; o del é aguante, resistencia, insistencia. Precisamente nesa soidade de quen se enfronta a 100 quilómetros sen máis axuda cá dos seus tenis, Murakami enfróntase con ousadía a unha folla en branco se máis impulso que unha necesidade irrefreable por contar historias: “algo caído do ceo, unha epifanía”, el o define, que lle chegou ós 29 anos mentres asistía a un partido de béisbol e o empurrou a pechar o seu negocio para escapar do barullo da cidade e dedicarse por completo á literatura.
Haruki Murakami correndo unha ultramaratón (100 km)
Son trazos que se aprecian dende ben cedo. Na súa antoloxía de relatos “Sauce ciego, mujer dormida” (1979 – 2005) que, malia ser publicado en 2006, aglutina os primeiros relatos cos que o escritor xaponés saltou á fama no seu país de orixe, pódense albiscar escenas e personaxes que se volverán certamente recorrentes na práctica totalidade das novelas, chegando a configurar o que se pode calificar coma un universo propio. Algúns deles, de feito, chegan a constituír imaxes e narracións que aparecen por completo en, por exemplo, “Kafka en la orilla” (2002) ou “Tokio Blues” (1987), mais son o ritmo de cada texto, a textura das súas atmosferas ou as inconfundibles metáforas extraídas do detalle os elementos que verdadeiramente se poderán apreciar no conxunto da obra deste autor. Así, os relatos “O ano dos espaguetes”, “Conitos” ou “Os gatos antropófagos” supoñen tres dos exemplos máis útiles para aproximarse a un mundo tan semellante ó cotián dende unha óptica tan diferente. Porque é xustamente iso, o achegamento que ofrece co máis insulso da realidade, ó que a Murakami lle serve para extraer a verdadeira beleza, o coidado e a delicadeza do que dá sentido á vida. “O arte está no detalle”, dicía Flaubert, e precisamente en base ós detalles máis simples, a partir duns personaxes mediocres, aburridos e insulsos e de vidas sen a máis mínima arela de grandeza, o lector pode poñerse no ollo de Murakami para espreitar o día a día a través desa calidade súa de observador nato para decatarse, logo, de que non hai que dar tantas voltas á lingua para atopar o verdadeiramente delicioso.
Fuxindo da transcendental épica dos líderes de ventas actuais, esta nova sorte de realismo máxico ateigado de trazos postmodernistas, acaba por levar ó amor, á vida, á morte, á soidade, dun xeito nada pretencioso, dese mesmo xeito en que chega á vida dos que non constrúen unha catedral do mar, non son un médico coas dificultades medievais, ou non visten un pixama de raias. Murakami sabe que el, para atopar as correntes subterráneas de auga que levan eses grandes temas universais que o fascinaron en Dostoievski, Hesse ou García Márquez, ten que cavar un fondo pozo e así, ós poucos, cada un destes detalles e personaxes son como cada anaco de terra que extrae para chegar ás paixóns que subxacen baixo a realidade.
Dende a indecisión e falta de seguridade da Naoko, de “Tokio Blues”, ata a estroboscópicas personalidades do Colonel Sanders e Johny Walken, en “Kafka en la orilla”, ou á pasividade de Tooru Okada en “Crónica del pájaro que da cuerda al mundo” (1995), as narracións de Murakami non deixan de reflectir eses escasos trazos da súa personalidade que translucía “Do que estou a falar cando falo de correr”. Personaxes solitarios e delicados ós que lles gusta dedicar tempo a si mesmos mediante o exercicio físico, a lectura ou o coidado polo xantar que preparan. Iso si, en todos eles hai unha incombustible paixón pola música, o jazz e a ópera especialmente (unha vez máis, outro trazo autobiográfico que o escritor non é quen de obviar). O oído fino de Toru Watanabe sigue apreciándose na misteriosa Aomame de “1Q84” (2009), do mesmo xeito que Rossini non deixa de soar na clínica de Akasaka de “El pájaro que da cuerda al mundo” ou Schubert no Mazda mx5 que conduce a Kafka Tamura ós bosques máis insospeitados de Xapón.
E aí outra das atmosferas máis características e saborosas de Murakami: ós seus ambientes urbanos habituais, que converteron barrios de Tokio como Shinjuku ou Akasaka en lugares de culto para os seus lectores, hai que engadir a tendencia dos personaxes de recluírse nos bosques nevados e fríos, de árbores peladas ou mestos coma a néboa, do Xapón máis salvaxe. O reencontro entre Naoko e Toru, a desorientación de Kafka Tamura ou a meditación que require “La caza del carnero salvaje” (1982) dan boa fe do comprensivo e esclarecedor que pode chegar a ser o illamento.
Fotograma da adaptación ó cinema de “Tokio Blues”.
Pero como a súa propia vida amosa, afeita a cambios tan radicais como os que o levaron a pechar o seu club de jazz para volverse escritor ou o que o fixo facer “as américas” para dar clase en nos Estados Unidos, Murakami non é un escritor que se anquilose nos seus típicos tópicos e resulta doado velo saír dos seus ambientes de surrealismo e mundos paralelos para dar lugar a obras tan reais e transparentes como o propio “Tokio Blues”, “Sputnik, mi amor” (1999), “Al sur de la frontera, al oeste del Sol” (1992) ou “Tras do solpor” (2004). Illas gregas, montañas xaponesas, institutos incomprendidos ou McDonald´s que non pechan na noite cosmopolita, todos eles son os escenarios de historias de amor frustradas e aínda realizables, fillos únicos de carácter depresivo ou prostitutas maltratadas.
Son estas as pequenas historias que se fan grandes por si soas a base de pura realidade e tamén de personaxes secundarios pero inesquecibles pola súa ironía (como o coñecido Tropa de Asalto) ou pola súa curiosidade e inocencia (a da Mari que queda sen o último tren de volta a casa). Mais as consideradas grandes obras chegan cos títulos de “Kafka en la orilla”, “La caza del carnero salvaje” (a súa importancia débese a que foi a primeira traducida ó castelán e a culminación da “Triloxía da Rata” iniciada en “Hear the wind sing” (1979) e “Pinball, 1973” (1980)) ou a triloxía “1Q84”, nas que o surrealismo e a ficción no sentido máis literario da palabra toman o mando para oscilar entre gatos que falan, chuvias de sardiñas ou mundos paralelos. Personaxes e ambientes seguen bañando igualmente as páxinas, mais serán o misterio e a intriga o que fará ó lector pasar as páxinas como se fosen bafaradas de aire para o afogado que sae á superficie. Esta faceta culmínase, trala sorprendente trama de “La caza de el carnero slavaje”, na trepidante historia de “Kafka en la orilla” para caer en picado na obra máis famosa pero menos representativa do autor, “1Q84”, que nos seus tres libros se volve densa e cedo perde o interese.
O que si que non se lle pode negar a Murakami, quizais pola súa tendencia e paixón cara o relato curto, é a capacidade de incluír historias á marxe da trama principal dentro da propia novela, de tal xeito que non resulta estraño que, de súpeto, como ocorre por exemplo en “Crónica del pájaro que da cuerda al mundo”, o lector sexa transportado dende o distrito financeiro de Tokio ás estepas de Manchuria no medio da guerra entre Xapón e China, do mesmo xeito que dende unha pequena biblioteca do rural xaponés se salta á plena II Guerra Mundial en “Kafka en la orilla”. Son transicións que malia que poidan parecer non ter nada que ver co argumento principal, si axudan a entender ós personaxes que as viviron dende as súas mesmas orixes e, ante todo, poñen de relevo o excepcional traballo documental que agocha cada libro de Murakami.
Portada de “Kafka en la orilla”.
E ese é, por outra banda, un dos derradeiros sinais que máis salientan na súa prosa: unha sabedoría totalmente ecléctica xerminada na paixón pola lectura, por calquera lectura, na curiosidade de cara todo o novo e na súa formación en estudos clásicos. As referencias ós grandes autores son constantes, reflectíndose na erudición dalgúns personaxes, e mesmo os argumentos están suxeitos ós grandes dramas míticos (unha vez máis, como libro máis representativo, “Kafka en la orilla” é o mellor paradigma de todos estes trazos), se ben nunca cae na densidade do pedante.
Os premios Franz Kafka ou Premio Jerusalem quedan pequenos ante as recorrentes alusións que o sitúan cada ano como candidato a converterse no próximo Premio Nobel de Literatura, se ben o seu caso pode antollarse algo semellante ó de Philip Roth: cunhas últimas obras nas que o peso (físico, en quilogramos) aumenta en detrimento da calidade, parece non saír dun mesmo tópico insulso que esvaece por completo a súa orixinalidade. Será “Baila, baila, baila”, como a continuación da triloxía da Rata, unha volta á personalidade perdida con “1Q84”?
Sexa como fora, o de Haruki Murakami é, por conseguinte, un conxunto insospeitado de novas experiencias literarias que se sustentan na observación do cotián dende o illamento e a soidade que, como as súas características biográficas por excelencia, son o amigo idóneo para entender o mundo. En definitiva, por unha mera concesión á natureza da súa especie, esa que o define coma un ser social, Murakami comparte a súa soidade con cada vez máis lectores.
