Ghaleb Jaber Martínez: “A cultura é o mellor embaixador dun pobo”
Como cada ano, coa chegada do outono, as árbores van perdendo as primeiras follas e Santiago viste as súas mellores galas. Carteis e alumeado engalanan a cidade para acoller un dos eventos máis importantes do panorama cultural galego. Falamos do Festival de Cine Euroárabe Amal, que ven de clausurar a súa décima edición con máis de 7.000 asistentes e 31 películas en sección oficial. Este festival, que se celebra en Compostela dende o 2003, ten como principal obxectivo facer chegar aos espectadores unha visión diferente acerca da realidade do mundo árabe, lonxe da manipulación dalgúns medios de comunicación. No Hotel Araguaney, en pleno centro da cidade, citámonos con Ghaleb Jaber Martínez, director do evento.
Antes de nada felicitarvos por este décimo aniversario. Parece que, cos tempos que corren, poder celebrar algo así xa é todo un logro.
Grazas. Poder celebralo coa que está caendo é sen dúbida o mellor regalo.
Cal é o balance que fas desta última edición?
Pois a confirmación do Festival Euroárabe Amal como un evento de relevancia internacional. Este ano chegaron máis de 700 películas, o cal non é fácil para un certame coma este. Esa é a primeira cousa que nos diferencia dos demais festivais que temos na cidade: A nosa é unha selección das películas que a xente nos manda, non imos a buscalas. Iso está moi ben porque significa que Santiago se converteu nun referente para a cultura e sociedade árabes: máis de 300 millóns de persoas que cada ano teñen representación na nosa cidade. Creo que isto é algo moi importante xa que non temos ningún outro evento en Galicia capaz de ir máis aló das nosas fronteiras, a excepción do Camiño de Santiago. Ía dicir a Cidade da Cultura pero creo que non sobrepasa nin as fronteiras de Santiago….(Risas)
Fagamos agora unha pequena viaxe no tempo, vaiamos dez anos atrás. Que é Amal?
Amal era a intención de cambiar un estereotipo que se estaba dando do mundo árabe, sobre todo a raíz dos atentados do 11 de Setembro. Nós somos unha fundación familiar e parte da miña familia é de Palestina, polo que isto nos afectaba directamente. Observamos que esa imaxe que se estaba dando do mundo árabe non se correspondía para nada coa imaxe que nós viviamos como parte del. Entón, pese a que a Fundación (Araguaney) xa levaba 28 anos traballando na cultura, decidimos que o cine, como a linguaxe máis universal, podía axudarnos a derribar eses estereotipos e dar a coñecer o mundo árabe a través dos seus propios emisores e realizadores. Primeiro xurdiu a idea de facer unha pequena mostra, con catro películas que conseguimos proxectar. A resposta do público, das trinta persoas que viñeron a velas, foi moi boa, e isto animounos a seguir traballando. Dende entón, e sen apenas darnos conta, fomos madurando e profesionalizando o festival. Comezaron a chegar películas de todo o mundo, recibíamos centos de chamadas, tiñamos repercusión nos medios e, cando nos decatamos, o festival convertérase no que é hoxe: un evento de importancia internacional, un punto de encontro que non hai noutros lugares de Europa.
Tes toda a razón. Amal é un punto de encontro único no mundo e iso lévanos a preguntar: Por que en Compostela?
Pois en Compostela porque toda a miña familia acabou aquí. Meu pai veu de Palestina a estudar Medicina e miña nai, que veu de Venezuela, acabou nun internado en Santiago. Pensamos que esta era a maneira máis bonita de que unha empresa lle dixera aos cidadáns que non soamente está aquí para facer cartos ou dar traballo, senón para ofrecer cultura. Ao final o que diferenza unha cidade de outra é o seu nivel cultural. Podes ter moitos cartos, coches e casas, pero cando estás espido fronte a outro o único que che diferenza é a cultura. É algo que non se pode embargar, non se pode recortar nin cho poden roubar; é unha riqueza incalculable. E por iso comezamos a facer este tipo de actividades en Santiago. De todas formas, hei de dicir que o apoio da cidade durante estes dez anos foi lamentable. Non dos cidadáns, porque eles son os que fixeron grande este festival, senón do concello.
Así que Amal non lle debe nada á cidade?
Aos cidadáns si, pero non aos políticos.
E cres que Santiago vos debe algo a vos?
Santiago non nos debe nada. Ao contrario, deunos o máis importante que é a asistencia ás salas de cine. Porque ao final, cando ti fas programación cultural, o publico é a parte esencial. Para min a crise do cine parte de aí, creamos un modelo de cine que trataba á xente como estúpida: “Esta película non a entendo, é unha raiada” “Ah, pois se non o entendes é que es estúpido”. E logo queres que vaia ao cine e gaste 7 euros para ver unha película? É absurdo. Isto creou un distanciamento entre público e cinema que ao final levou á crise. O cine sobrevivía a base de subvencións, creouse unha especie de burbulla cinematográfica na que non se contaba co público, cando realmente son os espectadores os que o fan posible. Creo que a cidade de Santiago non nos debe nada, pero os políticos deberían pedirlle perdón aos cidadáns, porque ao final son eles os que saen perdendo cando se cae un evento cultural. O político está moi tranquilo, ten o seu soldo, os seus amigos para facer “trapicheos”… Nós facémolo pola cidade, non por partidos políticos nin por gobernos.
Está claro que hoxe en día Amal xa non é solo cine. Tedes o ciclo de música Ghazal, a proposta de Amal Express, cursos de danza, gastronomía; incluso contades cunha exposición filatélica. Fálanos un pouco destas novas dimensións que acadou o proxecto.
A música é outra vertente que sempre lle gustou á fundación, por iso organizamos Ghazal. É a arte máis etérea de todas; non se pode ver, non queda plasmada en nada. Estás alí, éntrache de forma mística polo aire, faiche sentir algo e vaise. É algo moi filosófico para nós. Organizamos todas estas actividades paralelas porque cremos que a cultura é algo poliédrico, algo policromático e amplísimo. Intentar reflectir toda unha cultura soamente a través do cine sería un erro. A min faime especial ilusión Amal Express, porque pese a que somos un festival de cine árabe, debémonos aos nosos espectadores: os cidadáns de Compostela. Non hai ningún outro festival en Galicia que dea a oportunidade a novos creadores de presentar os seus traballos nun certame deste tipo. Fixemos Amal Express porque críamos que a xente nova precisaba un espazo para desenvolverse, unha competición saudable onde fomentar o seu traballo. Que outros festivais, con orzamentos infinitamente superiores ao noso, non se dignen a facelo… Debería levar ás concellerías de cultura que os apoian a reflexionar. Hai que facer cousas para a xente, non só para a elite cultural. Por iso organizamos tamén un Ciclo de Cine Infantil. Queremos que a xente vexa cine pero non se educa para isto. O compromiso que nós temos coa sociedade non o ten ningún outro, e aínda así somos o festival que menos apoios recibe.
Cales foron as últimas novidades en incorporarse ao festival?
O último foi a exposición filatélica, por unha razón moi sinxela: os recortes e a falta de financiamento. A mala situación económica obríganos a usar a imaxinación, e pareceunos unha boa idea amosar os selos dos distintos países árabes dos que proceden as películas. O selo está agora en desuso porque todo o mundo usa o email, pero todas as nosas cintas veñen nun soporte físico. De todos eses sobres que nos chegaron, escollemos os selos máis interesantes e fixemos a exposición de filatelia árabe. Tamén coa idea de demostrar que non fan falla orzamentos enormes para facer cultura, simplemente con eses sobres puidemos montar unha exposición que foi moi ben recibida polo público, e tan só con darlle un pouco á cabeza. Ás veces é o que lle falta á xente que se queixa tanto dos orzamentos. É dicir, os orzamentos son importantes, pero a imaxinación e as ganas de facer cousas aínda o son máis.
Tamén foi moi interesante a nova dimensión que acadaron as redes sociais nesta edición…
Si, era un tema que nos interesaba bastante. Precisamente por iso Amal Express se desenvolve a través da rede. Intentamos facer un esforzo para que o festival tivese máis repercusión e creo que o conseguimos. É unha mágoa que na sociedade árabe non exista un desenvolvemento da Internet coma o que temos aquí. No mundo árabe ten acceso a internet estable tan só un 5% da poboación… De todas formas, incluso aquí, o mundo dixital segue sendo coma o Far West: un universo amplísimo onde todo está por facer. É sen dúbida a solución da crise do audiovisual. Está claro que hai moita xente que fai diñeiro co modelo actual e tampouco lle convén cambiar a outro, pero vai ser inevitable se non queremos que o sector quede “a dúas velas”. Nós tamén apostamos por iso.
Como ben dis, en gran parte do mundo árabe non todo o mundo ten acceso a un “altofalante público” coma Internet. O voso lema desta edición é: “Dez anos dándolles voz aos enmudecidos”. É moi revelador que moitas das curtas e películas presentadas no festival están censuradas nos seus lugares de orixe.
Por desgraza si. A triste realidade é que o cinema árabe sofre unha dobre censura: Por unha parte a de certos réximes árabes que non queren que se fale de algunhas cousas, ou que intentan censurar certos contidos; e por outra parte a censura completa que existe en occidente. A primeira é unha censura máis bruta, propia de sistemas arcaicos: ditadores con gafas negras e bolígrafos vermellos tachando fotogramas. A de aquí é máis sutil, trátase da “non atención”. Pásanse por alto feitos relevantes e tan só se intenta crear polémica, fomentando estereotipos sobre a sociedade árabe. É aí onde entramos nós. Se non existise este festival estariámonos perdendo cousas importantes de xente que ten moito que contar. Ademais é un cine con moita calidade, que non depende de subvencións públicas. Un dos problemas do cinema aquí é, como apuntaba antes, o depender de subvencións públicas. Cando goberna un partido faise un tipo de cine e cando goberna outro faise un distinto. Sempre a mesma historia pero dende distintos ángulos. Non se pode monopolizar o cine só para facer películas da Guerra Civil.
Ao depender tanto de subvencións públicas, e sobre todo no actual panorama de crise económica, a Cultura é realmente un dos sectores que máis sofre cos recortes. Como vos afectou isto a vos, a pesares de non depender de fondos públicos?
Nun principio tíñamos un gran apoio da Axencia de Cooperación Internacional, pero debido á crise nin sequera sacaron as axudas esta ano, polo que sufrimos un revés importante. Por outro lado, o que pensábamos que ía ser un apoio máis decidido por parte do concello, debido á nosa repercusión, acabou en nada. É dicir, ningún outro evento da cidade sae en Euronews, en 14 linguas diferentes e durante toda unha semana. Este tipo de repercusión só a conseguiron Amal e o Camiño de Santiago. Ademais, o paralelismo é case poético: O Camiño de Santiago formouse precisamente porque un home de Palestina veu a Santiago a ser enterrado. No caso de Amal, un home de Palestina veu a Santiago a estudar Medicina, e acabou montando o festival. É dicir, que ao final lle debemos moito ao mundo árabe. Pero claro, a resposta do concello de Santiago foi: “Ni un duro”.
Neste contexto é inevitable falar das pasadas eleccións autonómicas. Que opinas dos resultados do 21 O?
Ante todo hai que respectar sempre o que vota a xente, pero creo que actualmente as eleccións xa non se gañan, se non que as perde o contrincante. Non é que un candidato gañe porque ilusione á xente, senón que o que está no poder se afunde. Creo que temos unha crise política moi importante. Eu sempre digo que a crise non é tanto de modelo senón de xeración. Esta idea ven dun escritor inglés que dicía que non se trataba de esquerda e dereita, nin de pobres e ricos, senón de xeracións. É algo que se ve moi ben no mundo árabe, pois as últimas revoltas veñen por ese lado. No mundo árabe a pirámide de poboación é moi estreita no cume e moito maior na base, o que representa unha poboación nova. En Exipto, por exemplo, máis do 50% da poboación ten menos de 30 anos. En cambio en Europa temos unha pirámide invertida, con moita xente maior. De aí veñen algúns problemas como o de non poder pagar as xubilacións. No modelo árabe existe unha posibilidade de mudanza, porque é moita xente nova a que empuxa os cambios. Está claro que o futuro é da xente nova. En cambio aquí estamos atrapados nunha especie de “ditadura xeracional”. Os mesmos que levaron a Transición dixeron: “Esto pa´mi”, e dende entón non cambiou nada. Normalmente, durante toda a historia da humanidade, cando unha tribo estaba en crise a solución era darlle o poder aos máis novos, pois eran os que podían ter novas iniciativas e saír adiante. Neste modelo non. Neste modelo a xente nova ten que emigrar a Alemaña que, moi intelixentemente, lles abre as súas portas: “España paga a educación e nós sacámoslle proveito”. Aquí vivimos baixo o dominio dunha xeración que non queren saír do poder. Logo queixámonos de como nos vai…
Tes algunha proposta ou petición que facerlle a Feijóo, agora que saíu reelixido?
Primeiro diríalle que a cultura é o mellor embaixador de calquera pobo. O investimento cultural é a única maneira de poñer en contacto ás persoas e ós países, de unir á xente. Aquí non o vemos por unha especia de confusión histórica: Miramos a Sudamérica e ó mundo árabe por enriba do ombreiro, cando nós formamos parte del. A nivel xenética, hai un estudo da USC que revela que Galicia é a rexión con máis ascendencia árabe de toda a Península, aínda que todo o mundo pense que é Andalucía. A cultura abre portas e non hai mellor maneira de demostrar amizade con outro país que amosando aquí a súa cultura. Calquera recorte neste sentido quítalle a Galicia unha riqueza que logo non se pode recuperar. Polo tanto, pídolles que non priven aos cidadáns dela.
Tamén queríamos preguntarche acerca dalgúns temas, estreitamente relacionados con Amal, como as recentes revolucións e conflitos no mundo árabe. En primeiro lugar, a chamada Primavera Árabe.
Pois a Primavera Árabe ven a ser toda esa xente nova que busca un cambio de estrutura, un novo modelo político que os represente. Nos anos 50, Exipto era comparable a calquera metrópole de Europa. Facíase un cine a nivel estudos impresionante, era unha sociedade moi dinámica, aberta e viva. Que pasou? Pois que entraron os intereses europeos. Quen mantén as ditaduras no mundo árabe é Europa. Quen lle pagou a campaña a Sarkozy? Pois Gadafi. Os mesmos aos que axudou foron os que o mataron, para que non falase de mais. Estes réximes levan 40 enclaustrando á poboación, e a pobreza ao final trae extremismo. Non se trata dunha cuestión relixiosa, é unha cuestión socioeconómica. En Exipto non hai Seguridade Social nin educación pública, é dicir, queda moito por facer. Isto vai ser o grande auxe do mundo árabe. Agora atópase na época escura, pero vai a rexurdir con forza. Hai estudos de mercado que indican que, de aquí a vinte anos, países como Exipto ou Iraq van ser grandes potencias. Nós temos unha estrutura tan ancorada que é moi difícil cambiala, pero eles van a construír un país dende cero. Estas revoltas son o inicio dunha Idade de Ouro para o mundo árabe.
É difícil ser tan optimista observando casos coma o de Siria…
En Siria estase dando unha especie de xogo de tronos: Está Rusia por un lado, China por outro, Europa por outro.. E ao final as relacións entre países son de intereses. A verdade é que o problema sirio poderíase solucionar moi rápido. Cando foi de Gadafi tardaron 3 segundos en arranxalo… Pero aquí non, todo se move por intereses.
Que hai dos “conflitos históricos”? A situación no Sahara Occidental e en Palestina.
Home, son casos totalmente distintos. No caso saharaui a xente que te ocupa é da túa mesma raza, ou polo menos do teu lado. Comen a mesma comida ca ti, teñen a mesma relixión…Non digo que sexa menos inxusto, pero é distinto. En Palestina non é un veciño o que ven a ocuparte, é un tío que ven de Polonia, outro de Rusia, outro de Arxentina. Homes que din ir aí porque Deus lles prometeu esa terra fai 3000 anos, e que aínda por riba matan e someten á poboación local con completa impunidade. Segundo un informe publicado fai uns días, o exército israelí ten calculadas as calorías que os habitantes de Gaza precisan para sobrevivir. É dicir, que poden deixar pasar soamente o imprescindible para mantelos con vida. Iso a min recórdame a Auschwitz , lémbrame cousas terribles. Pero claro, non se lles pode dicir nin facer nada. Ao final é puro interese comercial. Son conflitos que nós temos sempre presentes no festival, porque cremos que son temas importantes a tratar, aínda que lles moleste a algúns países árabes. Ou a outros en Occidente. Nós somos ese espazo, esa república independente onde se pode falar de todo, porque é no silencio onde se crea o odio.
Volvendo xa ao festival, como te sentes respecto ao éxito acadado por Amal nestes anos? Que che aportou a nivel persoal?
Aportoume o privilexio de poder estar aí, coñecendo a tanta xente e vendo tantas películas ao longo destes 10 anos. Aínda que a miña orixe é metade árabe, resulta moi difícil conservar as túas raíces cando vives fóra. Desgraciadamente tampouco nos está permitido volver a Palestina, pois temos vetada a entrada polo Estado de Israel. Con isto quero dicir que, dalgunha maneira, o festival tamén me axudou a achegarme ao meu país. Coñezo Palestina como a palma da miña man grazas a ver tantas películas e documentais. Case me podes soltar alí e dígoche: “Por aí vaise a Ramallah” ou “por aí está tal checkpoint”. Tamén tiven o privilexio de poder coñecerme mellor a min mesmo, e de acadar unha riqueza cultural que ninguén me vai a poder roubar. Para min iso é todo un orgullo. Por iso lle agradezo sempre á xente que fai posible Amal o privilexio de poder formar parte del. Do mesmo xeito, creo que comeza unha etapa nova para o festival. As cousas van cambiar nos próximos anos. Existe a posibilidade de que nos vaiamos de Santiago, xa que hai outras cidades de España que están moi interesadas en ter un festival de cinema árabe coma este, con dez anos ás costas e tanta repercusión internacional. Ademais non nos sentimos queridos en Compostela, semella que estorbamos. Poñemos enriba da mesa que a xestión cultura pode ser moito máis efectiva con moitos menos recursos, e iso parece que incomoda aos políticos da cidade.
O festival rematou oficialmente o pasado día 20 de Outubro. Xa estades pensando na undécima edición?
A verdade é que si. Xa comezamos a planificar as mostras en México, Panamá, Córdoba e Toledo… A verdade é que Amal nunca remata, estamos todo o ano traballando para levar o cine a todas partes. Isto é outra cousa que só facemos nós: levar o cine a onde habitualmente non o hai. O ano pasado chamoume un rapaz de Viveiro para agradecernos que levásemos alí unha mostra. Dicía: “Ninguén trae cine a Viveiro, e o único que ven é un festival de cinema árabe. Onde carallo está un festival de cine galego, o Festival de Ourense, o Cine Europa…?”. Si tedes orzamento, si tedes a sorte de ser un festival público, actuade como tal. A nosa función é levar cine a todo o mundo. Nesta edición estivemos en Ourense, Lugo, Pontevedra, A Coruña… Montamos a conexión con museos de toda Galicia para poder ofrecer cinema a todos os galegos. É dicir, que nós si temos unha visión social de “cultura para todos”, e quizais isto é o que molesta á Administración Pública. Eles tamén xestionan a cultura e non queren parecer menos, pero non se trata dunha competición, trátase de aprender uns dos outros e, entre todos, facer da cultura o que se merece.
Amal significa “esperanza”, polo que a pregunta é obrigada. Que esperanzas tes para o futuro?
Pois seguir loitando coa cultura como arma, porque ese é o noso lema. Seguiremos facendo Amal aínda que sexa con dúas películas. Porque non se trata da cantidade, senón da calidade coa que ti traballas. Eu prefiro ter dúas proxeccións e encher ata arriba o teatro que ter oitenta películas onde non hai coloquios, onde todo é máis frío… Seguiremos facendo Amal coa filosofía que sempre mativemos: Promover a cultura como nexo entre as persoas e non coma un simple artigo de consumo.
Fotos: Eva Tuñas López e Sara Rodríguez Acevedo
